ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń
tel.: +48 56 611 2585
fax: +48 56 611 2586
e-mail: wnozigp@umk.pl

Historia

Historia Katedry

Powstanie Zakładu Kartografii, Teledetekcji i Systemów Informacji Geograficznej w Instytucie Geografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Dnia 1 lutego 2007 roku w Instytucie Geografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu rozpoczął swoją działalność pod nową nazwą, Zakład Kartografii, Teledetekcji i Systemów Informacji Geograficznej, funkcjonujący w ciągu ostatnich czterech lat jako Zakład Teledetekcji i Kartografii. Decyzją JM Rektora i Senatu UMK, na wniosek autora niniejszej notatki, powołano Zakład, który ma już kilkunastoletnią historię.

Gdy przyjrzymy się dorobkowi naukowemu niektórych pracowników Instytutu Geografii, dotyczącemu zwłaszcza zagadnień kartograficznych, to okaże się, że historia ta sięga w znacznie bardziej odległą przeszłość. Warto w tym miejscu przypomnieć działalność naukowo-dydaktyczną kilku profesorów, przede wszystkim Rajmunda Galona, którego książka pt. Siatki kartograficzne (z podtytułem Podręcznik praktyczny dla geografów), opublikowana po raz pierwszy w 1951 roku, doczekała się kilku wydań (1968, 1974, 1982, 1996), Zygmunta Churskiego, jako współautora tych Siatek…. a także Stefana Majdanowskiego, wraz z jego często później cytowanymi pracami na temat krzywej hipsograficznej Polski i dorzeczy rzek (1952) oraz krzywej hipsograficznej jako kryterium oceny generalizacji i doboru poziomic (1958).

Oprócz działalności naukowo-dydaktycznej i popularyzatorskiej, bardzo ważna była również ich działalność organizacyjna. Nie ulega wątpliwości, że obecne bardzo bogate zbiory kartograficzne Instytutu Geografii i Biblioteki Uniwersyteckiej, stanowiące niezbędne zaplecze dla Zakładu, są efektem wielo-letniej działalności i kontaktów zagranicznych wymienionych tu, jak również jeszcze kilku innych pracowników UMK.

Pisząc na temat kształtowania się dzisiejszego Zakładu, należy wspomnieć o początkach zastosowań metod fotointerpretacyjnych i teledetekcyjnych w badaniach geograficznych (prof. Zygmunt Churski), co miało miejsce jeszcze w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Największe zainteresowanie wykorzystaniem tych metod, niemal od samego początku pracy naukowo-dydaktycznej (lata siedemdziesiąte), wykazywał Mieczysław Sinkiewicz. Jego niemal roczny staż naukowy (1982) we Francji zaowocował ukończeniem rozprawy doktorskiej (1983), licznymi publikacjami oraz powołaniem w październiku 1990 roku Pracowni Teledetekcji.

To właśnie wtedy, a więc niemal 17 lat temu, należy dopatrywać się początków dzisiejszego Zakładu. Ta jedno-osobowa Pracownia Teledetekcji (dr M. Sinkiewicz) funkcjonowała przy Zakładzie Geografii Fizycznej i Paleogeografii Czwartorzędu, którym kierował prof. Władysław Niewiarowski, zawsze bardzo pozytywnie odnoszący się do inicjatyw, wy-chodzących od młodszych pracowników naukowych. Również wtedy powstały w Pracowni pierwsze trzy prace magisterskie wykorzystujące metody fotointerpretacyjne i teledetekcyjne.

Cztery lata później, w październiku 1994 r. Pracownię Teledetekcji przemianowano na Pracownię Teledetekcji i Kartografii, a jej skład powiększono o piszącego te słowa.

Po śmierci Mieczysława Sinkiewicza w 1995 roku Pracownia przeniesiona została z siedziby głównej Instytutu Geografii (mieszczącej się przy ul. A. Fredry 8) do budynku przy ul. J. Gagarina 5. Pod formalną opieką dyrektora Instytutu prof. Z. Churskiego, a od 1997 roku prof. Jana Falkowskiego, Pracownia stopniowo powiększała się personalnie i funkcjonowała w składzie: dr Zenon Kozieł, dr inż. Ryszard Dorożyński (były pracownik Wyższej Szkoły Wojsk Rakietowych i Artylerii w Toruniu), mgr Mieczysław Kunz, mgr Małgorzata Luc i mgr Anna Świercz-Prusiecka. Przez okres trzech lat (1994-1996), w Pracowni zatrudnione były także mgr Elżbieta Grzelak oraz mgr Anna Bahrynowska. W latach 1998 i 1999 funkcję kierownika Pracowni sprawował dr hab. Mieczysław Banach z IGiPZ PAN, natomiast po jego przejściu do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku, funkcję tę pełnił dr Zenon Kozieł (2000-2002). Zainicjowane przez niżej podpisanego wykłady z systemów informacji geograficznej, wprowadzone do programu studiów w Instytucie Geografii UMK od 1994 roku, wpłynęły na wzrost zainteresowania studentów problematyką kartograficzną oraz geoinformacyjną. W Instytucie Geografii postanowiono zatem rozszerzyć zakres dotychczasowych specjalizacji, włącznie z możliwością pisania prac dyplomowych. W dniu 1 maja 2003 roku na kierownika Pracowni Teledetekcji i Kartografii powołano prof. Andrzeja Ciołkosza z Instytutu Geodezji i Kartografii w Warszawie, a 1 lipca tegoż roku Pracownię przemianowano na Zakład. Kilka miesięcy później, z początkiem roku akademickiego, na kierunku Geografia uruchomiona została specjalizacja i seminarium magisterskie o profilu kartograficznym i teledetekcyjnym. Dotychczas Zakład pod formalną opieką prof. Andrzeja Ciołkosza wypromował jedenastu magistrów, a obecnie na V roku specjalizacji jest dziewięciu magistrantów.

Wobec zaistniałych zmian kadrowych (w Zakładzie m.in. przestał pracować prof. A. Ciołkosz), na wniosek Rady Instytutu kierowanie Zakładem od 1 października 2006 r. powierzono dr hab. Zenonowi Koziełowi. Spowodowało to między innymi zmianę tematyki seminarium specjalizacyjnego. Została ona bardziej ukierunkowana na zagadnienia kartograficzne, zwłaszcza metodyczno-redakcyjne, będące podstawą prawidłowego rozwoju i funkcjonowania systemów geoinformacyjnych.

Zakład liczy obecnie pięcioro pracowników, natomiast na IV roku specjalizacji jest dziesięcioro studentów. Biorąc pod uwagę fakt zapisania się na specjalizację kolejnej grupy jedenastu osób spośród studentów III roku (co potwierdza zainteresowanie kierunkiem kartograficzno-geoinformacyjnym), awanse i kolejne stopnie naukowe pracowników, a także dobre warunki lokalowe (od 1 października 2006 roku Instytut Geografii UMK funkcjonuje w nowym gmachu przy ul. J. Gagarina 9), należy wyrazić przekonanie, że przyszłość Zakładu rysuje się optymistycznie. Jest nadzieja, że poprzez realizację określonych prac, a także kształcenie kolejnych roczników studentów i kadr, już w niedalekiej przyszłości zasłuży on na miano nowoczesnego laboratorium geomatyki.

———————–

Zenon Kozieł, 2007, Powstanie Zakładu Kartografii, Teledetekcji i Systemów Informacji Geograficznej w Instytucie Geografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. „Polski Przegląd Kartograficzny”, T. 39, nr 2, s. 195-196.

Powstanie Laboratorium Geomatyki i Kartografii na Wydziale Nauk o Ziemi UMK w Toruniu

W dniu 1 września 2012 roku, na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, w miejsce funkcjonującego od 1946 roku Instytutu Geografii, powołany został Wydział Nauk o Ziemi. Planowana już od dłuższego czasu zmiana struktury dotychczasowego Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, dokonała się po sześćdziesięciu latach (od 1952 roku), wspólnej działalności biologów i geografów na jednym wydziale. Wobec zaistniałych przekształceń, od 1 stycznia 2013 roku zmianie uległa również struktura nowego – siedemnastego na UMK wydziału, polegająca między innymi na połączeniu zakładów i pracowni w większe jednostki organizacyjne, tj. katedry. Wydział Nauk o Ziemi tworzy obecnie siedem katedr oraz jedno laboratorium. Wobec braku minimum dwóch samodzielnych pracowników naukowych (wymóg formalny do utworzenia katedry), na bazie działającego dotąd Zakładu Kartografii, Teledetekcji i Systemów Informacji Geograficznej*, powstało Laboratorium Geomatyki i Kartografii (LGiK). Laboratorium to tworzy obecnie zespół pięciu, zatrudnionych w pełnym wymiarze pracowników naukowo-dydaktycznych, a także jedna doktorantka. W strukturze dotychczasowego Zakładu, przez cztery miesiące, znajdowały się także Zbiory Kartograficzne wydziału, jednakże od 1 stycznia 2013 roku, zbiory te, w połączeniu z Pracownią Reprografii, funkcjonują jako wydziałowa Pracownia Zbiorów Kartograficznych i Reprografii Cyfrowej, podlegająca bezpośrednio dziekanowi wydziału.

W funkcjonującym od 2003 roku Zakładzie, wypromowanych zostało 65 magistrów geografii, ze specjalnością kartograficzno-geoinformacyjną (19 pod kier. prof. dr hab. A. Ciołkosza i 46 pod kier. dr hab. Z. Kozieła). Obecnie, na I i II roku specjalizacji kształci się 19 osób. Dodać należy, że w LGiK realizowane są trzy prace doktorskie, których ukończenie przewidywane jest w najbliższych kilku latach, zaś powiększenie kadry naukowo-dydaktycznej o jeszcze jednego, samodzielnego pracownika naukowego sprawi, że laboratorium będzie mogło przekształcić się w katedrę. Aktywne działania władz wydziału, zmierzające do powołania od 2013 roku „GEOINFORMACJI ŚRODOWISKOWEJ” jako nowego kierunku studiów drugiego stopnia, dają nadzieję na jeszcze większe zintensyfikowanie prac naukowo-badawczych oraz powiększenie składu kadry naukowo-dydaktycznej przyszłej Katedry Geomatyki i Kartografii.

———————–

Kozieł Z., 2013. Powstanie Laboratorium Geomatyki i Kartografii na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. „Polski Przegl. Kartogr.”, T. 45, nr 1, s. 80.

Powstanie Katedry Geomatyki i Kartografii na Wydziale Nauk o Ziemi UMK w Toruniu

Zgodnie z założeniami przyjętymi podczas posiedzenia Rady Instytutu Geografii UMK w Toruniu, na początku września 2010 roku, dotyczącymi organizacji Wydziału Nauk o Ziemi, jego strukturę, w pierwszej kolejności powinien tworzyć system katedr. Powołanie do życia Katedry Geomatyki i Kartografii (KGiK) w dniu 1.01.2014 roku, w miejsce istniejącego już o tej samej nazwie Laboratorium, stało się możliwe dzięki wypełnieniu kilku warunków koniecznych, upoważniających do formalnego funkcjonowania jednostki naukowo-dydaktycznej tej rangi w strukturach wyższej uczelni. Niezależnie od zaleceń administracyjno-organizacyjnych władz Wydziału, rozważane były przede wszystkim kwestie dotyczące:

potencjału osobowego, gwarantującego w perspektywie przynajmniej kilkunastu lat dalszy, pozytywny rozwój Katedry;
zaplecza w postaci zbiorów kartograficznych, specjalistycznego sprzętu oraz komputerowych pracowni dydaktycznych;
historii, a także dotychczasowego dorobku naukowo-dydaktycznego pracowników Katedry (2).

Niewątpliwy wpływ na decyzję o powołaniu KGiK miała korzystna sytuacja kadrowa, która zaistniała w toruńskim ośrodku geograficznym (od 1.10.2013 roku, zatrudniony został prof. dr hab. Jan R. Olędzki), a także dobre pod tym względem rokowania na przyszłość. Jak rzadko kiedy, w ciągu ostatniego roku, na Wydziale Nauk o Ziemi UMK w Toruniu, przybyło aż pięciu samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych, co daje nadzieję na to, że jego struktura oparta na katedrach przetrwa próbę czasu. Powinno to także dotyczyć Katedry Geomatyki i Kartografii, w skład której wchodzi sześciu pracowników oraz jedna doktorantka. W KGiK realizowane są obecnie trzy rozprawy doktorskie, natomiast zasilenie kadry o samodzielnego pracownika naukowego, powinno nastąpić jeszcze w bieżącym roku.

Prawidłowemu funkcjonowaniu Katedry w zakresie realizacji prac naukowo-badawczych oraz dydaktycznych sprzyja adekwatne do potrzeb zaplecze archiwalne i wyposażenie sprzętowe. Łączna liczba toruńskich map i atlasów (nie licząc tych zgromadzonych w Archiwum Państwowym), dostępna dla pracowników oraz studentów w Zbiorach Kartograficznych Wydziału Nauk o Ziemi UMK, Zbiorach Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej oraz Zbiorach Kartograficznych Toruńskiej Książnicy Kopernikańskiej, sięga nieomal sześćdziesięciu tysięcy egzemplarzy. Bezpośredni dostęp do takiego zasobu, ma szczególne znaczenie dla jakości powstających tutaj prac dyplomowych. Poczynając od 2003 roku, tj. od momentu uruchomienia specjalizacji kartograficzno-teledetekcyjnej, wykonane zostały 82 prace magisterskie, spośród których, kilka uhonorowanych zostało pierwszymi nagrodami w ogólnopolskich konkursach na najlepszą pracę magisterską z zakresu kartografii i geoinformacji (3).

Sale wykładowe Wydziału wyposażone są w bezprzewodowy Internet, a komputerowe pracowanie dydaktyczne należące do wyjątkowo nowoczesnych (pod względem jakości sprzętu i oprogramowania), przystosowano do kształcenia na najwyższym poziomie, poczynając już od pierwszego roku studiów. Aktywne działania władz Wydziału Nauk o Ziemi, a także pracowników KGiK, wspierane przez władze UMK, przyczyniły się do powołania z dniem 1.10.2013 roku Geoinformacji Środowiskowej, tj. nowego, jedynego w swoim rodzaju kierunku studiów drugiego stopnia ze specjalizacją kartograficzno-teledetekcyjną. Cieszący się dużym zainteresowaniem kierunek oraz specjalizacja dają nadzieję na zintensyfikowanie prac naukowo-badawczych, a także wzrost liczby kształconych studentów. Badania naukowe ukierunkowane na wykorzystanie narzędzi i metod wypracowanych w ramach systemów informacji geograficznej oraz geomatycznej metody wspomagania badań, są możliwe dzięki wysokiemu potencjałowi intelektualnemu pracowników, jak i wysokiej jakości sprzętu, będącego na wyposażeniu KGiK. W 2012 roku, na skutek usilnych starań dra Mieczysława Kunza, Wydział Nauk o Ziemi UMK uzyskał środki na zakup „latającego badacza”, tj. ośmiowirnikowego drona, wyposażonego m.in. w:

cyfrowy aparat fotograficzny marki Sony NEX-7 (o matrycy 24,3 Mpx z wymienną optyką);
cyfrową kamerę video Sony, umożliwiająca nagrywanie obrazu i dźwięku w jakości Full HD;
kamerę zmierzchową, umożliwiającą wykonywanie zdjęć w trudnych warunkach oświetleniowych;
kamerę wielospektralną Mini-MCA6 TETRACAM (o matrycy 1,3 Mpx), rejestrującą w 6-ciu zakresach spektralnych (470, 550, 660, 760, 800 oraz 950 nm); a także,
kamerę termalną FLIR TAU 640 o matrycy 640×480 pikseli z wymienną optyką.

Powyższy, unikatowy w skali kraju i Europy zestaw rozwinięto o rozwiązania mobilne, służące terenowej wizualizacji rejestrowanego przez bezzałogowca obrazu otaczającej przestrzeni oraz linię technologiczną, przetwarzającą wszystkie produkty akwizycji danych przestrzennych do formatu umożliwiającego wykorzystanie w SIG (np. ortofotomapy). Dotyczy to także zaawansowanych programów przetwarzania obrazu w wyniku pomiarów teledetekcyjnych, m.in. przy obliczaniu wybranych wskaźników typu znormalizowanego różnicowego wskaźnika wegetacji (NDVI). Posiadany dodatkowo czterowirnikowy zestaw ćwiczeniowy oraz symulator lotu pozwala na profesjonalną naukę pilotażu służącą wykorzystaniu drona w sytuacjach potrzeby zdalnego kierowania lotem, zamiast korzystania z opcji lotu według zadanych współrzędnych. Obecnie w KGiK trwają prace testowe, wdrożeniowe i pilotażowe pod kątem interdyscyplinarnego wykorzystania bezzałogowej jednostki latającej do prowadzenia badań naukowych i pozyskiwania informacji geograficznej. W najbliższej przyszłości planowane są również prace rozwojowe, związane z integracją bezzałogowej platformy rejestrującej z urządzeniami służącymi do skanowania laserowego LIDAR, zmierzające docelowo do wdrożenia opcji skaningu laserowego na wielowirnikowcach. Przewiduje się, że pozyskane w wyniku zdalnej akwizycji dane przestrzenne zostaną także wykorzystane w procesie dydaktycznym na wspomnianym powyżej, nowo powołanym kierunku studiów.

Uzasadnieniem utworzenia na toruńskim Uniwersytecie Katedry Geomatyki i Kartografii, są osiągnięcia pracowników w sferze naukowej. Wieloaspektowy charakter dokonań naukowych przejawia się licznymi publikacjami, a także uczestnictwem w konferencjach krajowych oraz zagranicznych. Rozważając najbardziej wyraziste dokonania kartograficzne pracowników Katedry, przede wszystkim należy zaakcentować interdyscyplinarne prace prowadzone od 1992 roku, nad redakcją i publikowaniem zeszytów Atlasu Historycznego Miast Polskich (AHMP). To, zainicjowane w Polsce przez toruńskich historyków dzieło, stanowi obecnie wyjątkową serię uzupełniającą krajowe zasoby kartograficzne, a pośrednio materiały źródłoznawcze i, co oczywiste, wiedzę na temat historii miast. Przypomnieć należy, że impuls tym niezwykle cennym w skali Europy publikacjom nadała Międzynarodowa Komisja Historii Miast w 1965 roku (podczas IX kongresu historyków w Wiedniu), umieszczając atlas historyczny miast europejskich w swoim programie jako jedno z głównych zadań do realizacji przez zespoły narodowe w poszczególnych państwach Europy. Dotychczas, w ramach tej serii łącznie opublikowano atlasy dla kilkunastu miast polskich (w przygotowaniu do druku jest kilka następnych), i żałować jedynie należy, że trudne do wytłumaczenia zaniechania z lat 1965-1992, odnoszące się do wspomnianej tu problematyki AHMP, spowodowały ponad dwudziestopięcioletnie opóźnienia w stosunku do innych państw Europy.

Spośród aktualnych prac naukowo-badawczych zainicjowanych i koordynowanych przez pracowników KGiK, należy wymienić realizację projektu aplikacji pt. „Internetowy atlas województwa kujawsko-pomorskiego”. Jest to największe spośród dotychczasowych, wieloautorskich i wielozespołowych opracowań, wykonywanych na Wydziale Nauk o Ziemi UMK w Toruniu. Projekt finansowany jest przez Urząd Marszałkowski Województwa, a ukończenie tej, powszechnie dostępnej w Internecie publikacji, przewidywane jest w lipcu 2015 roku. Jest nadzieja, że opracowanie atlasu w rocznicę dwudziestopięciolecia istnienia Pracowni-Zakładu-Laboratorium-Katedry, będzie dla toruńskich geografów optymistycznym prognostykiem na dalszą przyszłość.

———————–

(1) W niniejszym tekście wykorzystano następujące notatki:

Kozieł Z., 2007. Powstanie Zakładu Kartografii, Teledetekcji i Systemów Informacji Geograficznej w Instytucie Geografii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. „Polski Przegl. Kartogr.”, T. 39, nr 2, s. 195-196.

Kozieł Z., 2013. Powstanie Laboratorium Geomatyki i Kartografii na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. „Polski Przegl. Kartogr.”, T. 45, nr 1, s. 80.

Kunz M., Wysota W., 2013. Niskopułapowa, bezzałogowa jednostka latająca alternatywą w pozyskiwaniu informacji geograficznej. [W:] Geografia wobec problemów zmian globalnych, VIII Forum Geografów Polskich, Szczecin, s. 43-44.

(2) Zalążkiem obecnej KGiK jest funkcjonująca od 1.10.1990 roku Pracownia Teledetekcji, powołana z inicjatywy dra Mieczysława Sinkiewicza. Jest to dzień, od którego należy datować historię Katedry. Jej nazwa podlegała kilkakrotnej zmianie na: Pracownię Teledetekcji i Kartografii (od 1.10.1994 r.), Zakład Teledetekcji i Kartografii (od 1.07.2003 r.), Laboratorium Geomatyki i Kartografii (od 1.09.2012 r.).

(3) Były to prace Radosława Golby (2009), pt. „Wykorzystanie numerycznego modelu terenu i danych teledetekcyjnych do wyznaczania stref zalewowych obszaru Nowego Miasta Lubawskiego i okolic”, Małgorzaty Wojnowskiej (2010), pt. „Interaktywna mapa wybranych zabytków architektonicznych Torunia oraz powiatu toruńskiego” oraz Marka Lareckiego (2012), pt. „Bezpieczeństwo publiczne toruńskiej starówki w ocenie sieci monitoringu”.

Prace magisterskie wykonane pod kierunkiem pracowników pracowni, zakładu i katedry geomatyki i kartografii (406 KB)